خێزان
  هۆشیاری خێزانی
هوزان خالد

خێزان وەک پێناسەیەک وهەروەسا ئەگەرێت هەلوەشانا خێزانێ چنە؟


خێزان: بناغێ پێکهاتەیەکا کومەلایەتی یا جڤاکی یە پێکدئیت ژ دوو کەسان کو رەگەزێ وان ژهەڤ جودا ژن و زەلام وهەروەسا زاروکا یان بەلکی زارو نەبن ژی کۆ پێکڤە گرێداینە ب پەیوەندیا خوینێ؍ خێزان لسەرچەند رەگەزیت بایولوجی ودەرونی و کەلتوری دروستبیە؍ دناڤا خێزانێ دا پێنگاڤا ئێکێ یا ژیانا مروڤی دەستپێدکت؍ رەفتارێت تاکەکەسی رێک دئێخت خێزان سیستەمەکێ کومەلایەتی یێ تایبەت وهەرە گرنگە ژکومەلەکا تاکە کەسان پێکدئێت وپێکڤە دژین وکاردکن وهزردکن هەروەسا  چەند داب و نەریتاڤە گرێدایە کو تێدا ماف و ئەرکێ هەرئەندامەکی دیاردکت؍ ئەم دشێن بێژین خێزان کەنالێ ئێکێ یە یێ کو زاروک دشێت فێرێ ئاخفتنێ و ورەفتارێ و پەروەردێ وتحاملێ دبیت هەروەسا رێسایێت دابونەریتان و رێسایێت ئاینی و کا چی تشتی باشە و خرابە جوانە ب ئازارە فێرێ هەرتشتی دبن؍ چونکی رولێ سەرەکی یێ خێزانێ دناڤا جڤاکی دا پەروەدەکرنا زاروکیە.....و هەروەسا سیستەمێ کومەلایەتی ژ جڤاکەکی بو جڤاکەکێ دی جیاوازە ....

سەبارەت ب ئاریشەیێن خێزانی د ناڤاهەر جڤاکەکیدا هەنە و جودا ل گوری هەر جڤاکەکی هندەک ئاریشە دبنە ئەگەرێ هەلوەشانا خێزانێ؍ ژوان ئەگەرێن هەلوەشاندنا خێزانێ ل دویڤ دا دئێت ئەڤێن ل خوارێ نە :

۱ـ نەبونا رەوشنبیریا جنسی: نەبونا رەوشنبیریا سکسی(جنسی)ئەڤە ئێک ژ گرنگترین خالانە کو زوربەی خێزان هاتنە هەلوەشاندن ژبەرنەبونا ڤێ رەوشنبیریێ یان پەککەفتنا زەلامی یان ساریا ژنێ یا جنسی ئەفە دێ وەل وان کت کو شەرەدەڤ و تورەبون بەرامبەر ئێک ودوو هەبیت وهێدی هێدی ژئێک دیربکەڤن تنێ هەلوەشان ببیت چارەسەری چونکی دڤێ نە رەوشنبیریێ دا زوربەی زەلام توندوتیژیێ بکارتینن بەرامبەر خێزاناخوە و ئەڤەژی بارێ دەرونی تێک دچیت و حەشێکرنێ لاواز دکت و کەربێ رادکت ئەفەژی خێزان بەرەف هەلوەشانێ دبیت
۲ـ توندوتیژی.
۳ـ لاوازیا باری ئابوری: وی دەمێ بارودوخێ خێزانێ خراب دبت ژیانا کومەلایەتی تێک چیت چونکی کاریگەریاخوەیا خراب لسەر پەروەردەکرنا زاروکا دبت زاروک بشێوەیەکێ دیر ژهەست و سوزو دلوڤانیێ و کەرب و کین و ترس ڤە مەزن دبن وئەڤ زاروکە دێ ب کەسایەتیەکا خراب چت ناڤ جڤاکیدا؍ ودێ هەرەدم هەست ب کێماسێ کن وژ مروڤان دیربین وکەسایەتیا وان لاوازبت. 
٤ـ زور بکارئینانا تورین جڤاکی و ئەنتێرنێتێ: ؍زور بکارئینانا توریێن جڤاکی و ئەڤ بکارئینانە ببیت ئەگەرێ نیاسینا کەسەک دی کو چی ژن بیت یان زەلام بیت ئەو کەسێ نیاسی پەیوەندیێن ئەڤینیێ دروستبی هینگی دی دیربون پەیدابیت وباوەری نامینت ئەڤە دئ خیزان بەرەف هەلوەشانێ چیت؍ لێک تێنەگەهشتن و گرنگی پێنەدان ئەڤە گەلەک گرنگن ژبو خێزانێ لێ هکو دخێزانی دا ئەڤە نەما دێ هەردوو رەگەز ساربین بەرامبەر ئێک ژیانا هەڤژینیێ چی رامان نامینن هەرژبەرهندێ ژی دێ ژێکڤەبین بیت چارە.

۵ـ  گرنگی نەدان و لێک تێنەگەهشتن؍رێزنەگرتن باوەری نەبون درەو کرن و هەبونا بێ رەوشتیێ دناڤا خێزانێدا.
٦ـ نەزوکی نەبونا زاروک و هەبونا نەخوشیەکا درێژ خایەن.
۷ـ خیانەتا ئێک ژ هەڤژینان مەرامبەر ئێک: دەهمەن پیسی نەبونا رەوشتی و خیانەتا هەڤژینیێ دبیت ئەگەر کو ژیانا هەڤژینیێ دوماهیک بێت چی ژن بیت یان زەلام بیت؍ بارێ ئابوری ئەگەر بارێ ئابوری یێ خێزانەکێ زور یێ لاوازبیت و ژمارەکا زور یا زاروکا هەبین ئەڤەژی دبیت ئەگەرێ هەلوەشانا خێزانێ؍ کچک کو دژیەکێ زورێ بچیک دا خێزانێ پێک بینت ئەڤ ژنە دێ پتر لی ژنێت دی توشی بەردان و جدابینێ بیت ژ ژنیێت دی چونکی وێ شیانا هندێ نینە خوە لبەر گرفت و ئاستەنگا بگریت و گەلەک ئەگەریێت دی ژی هەنە خێزان پێ بێتە هەلوەشاندن.
۸ـ مایتێکرنا کەس و کارێت وان ویان کەسێن دەوروبەر: ئاخفتنێت کەسێت دەوروبەران یان یێت کەس و کاریێت وان گەلەک جارا ئەف کەسێن ل دەوروبەرێت وان دێ بین ئەگەر کو خێزان هەلوەشیت هەر ئێک دێ ژلایێ خوەڤە تشتەکی بێژنێ و ئاخفتنێت نەرینی بکارئینن وەکی دیار کو ئاخفتنێت دەوروبەرا زور کاریگەریاخوەیا هەی لسەر خێزانێ.
۹ـ دناڤ خێزانێ دا ئێک خوێندەواربیت و یێ دی نەخویندەواربیت .
۱۰ـ ئینانا ژنا دوویێ کو زەلام ژنکا دویێ د ئینیت ئەڤە دبیت ئەگەریێ غیرەیێ و نەئارامیێ و دناڤبەرا هەردوو ژنان دا و زەلام نەشێت دادیێ بکت دناڤبەرا زاروکان و هەروەسا هەردوو خێزانیێت خوە ئەڤە دێ بیت ئەگەرێ هندێ کو هەلوەشان پەیدابیت گەلەک ئەگەریێن دی هەنە وەک جیاوازیا جڤاک و داب و نەریتان ژی وهەروەسا جیاوازیا هزرو بیرێت وان وحەزا ئافرەتێ بو کارکرنا ژدەرڤەی مالێ و دروست نەپەروەردەکرنا زاروکان ئەڤە ژوان خالێن گرنگن کۆ دبنە ئەگەرێ هەلوەشاندنا خێزانێ......
به‌روار: 21/06/2019
بینین: 1697