 مێـژووی كەڵەشاخ (حجامة)
سەرە قەلەمێک بۆ ناساندنی مێـژووی کەڵەشاخ:
سەلماندنی سەرەتاییەک بۆ مێـژووی کەڵەشاخ (حیجامە) کارێکی هه روا ئاسانیە،وەک دانانی مێـژووێک یا ڕۆژێک یا مانگێک یا ساڵێکی دیاری کراو بۆ ئەو کارە، بەڵام کەڵەشاخ (حیجامە) کردن مێـژووی تایبەتی خۆی هه یە، کەڵەشاخ لەسەدەکانی پێشوو قەوم ونەتەوەکان بەکاری هێناوە وەک دەرمانێک بۆ چارە سەری کردن و پارێزگاری کردنی بۆ بەرگریکردنی لە توشبوون بە نەخۆشی، وە نەوە بەدوای نەوە گواستراوەتەوە تاگەیشتووە بە ئێستا کە سەدەی21 کە. تا ئێستا دەکرێ لە ئەورووپاو ڕۆژئاوادا لە زۆر بەی هه رە زۆری وڵاتان دەکرێ و بەکاری دێنن.
بەر لەهاتنی ئاینی پیرۆزی ئیسلام کەڵەشاخ (حیجامە) لە شارستانیەتی وەک ئیمپڕاتۆڕیەتی چین و ڕۆمانی و یۆنانی، قەوم و نەتەوەکانی پێش ئیسلام بەکاریان هێناوە.
کەڵەشاخ (حیجامە) لای میسرییە کۆنەکان فیرعەونیەکان:
بەکارهێنانی کەڵەشاخ حیجامە لەلایەن (میسرییەکان) فیرعەونیەکانەوە دەگەڕێتەوە بۆ (3000_ 1100) ساڵ پێش زایین کەڵەشاخ کراوە بەڵگەش بۆ ئەو وێنەیە لەسەر دیوارەکانی گۆڕی فیرعەونەکان بەخەتی هیدروگلیف نوسرایە خەتی هیدروگلیف ئاشکرایە کەخەتی سەرەکی میسرییە کۆنەکانە. کە ئەوان مە فهومەکەیان گەیاندووە بەو جۆرە کەلە شێوەی مرۆڤ و گیان لەبەرو ڕووەک و داروبەردیان کێشاوە،ئێستاش لە میسر شوێنەواری ئەو وێنانە هه رماوون وەک ئاسەوارێکی دێرینی مێژووی،ئەمەش بەڵگەن لەسەر کرداری کەڵەشاخ حیجامە، سۆمەرییەکانیش (حەمام) گەرماویان بۆ ئەم مەبەستە دروستکردووە.
کەڵەشاخ (حیجامە) لای چینیەکان:
کەڵەشاخ لای چینیەکان وەکو لە سەرچاوە پزیشکیەکان و پەرتوکە مێژووییەکانی خۆیانیان باسیان لێوەکردووە، دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئیمپڕاتۆڕیەتی زەرد دەوڵەتی (تانج)ی چینی یە،کە لەوێدا زانایان و مێژوو نوسان بەڵگەیان دەست کەوتووە لەسەر بەکارهێنانی کەڵەشاخ لای چینیەکان،وە هه روەها لەپەرتوکی (مواد طبية) کەکۆنترین کتێبی پزیشکی چینی یە،باسی سێ چارەسەری سروشتی کردووە لەوانە(کەڵەشاخ ، دەرزی ئاژنین ، دەرمانی گیایی) یەکەم کەسیش کەوا کەڵەشاخی بەکارهێناوە زانایەکی چینی یە بەناوی (جی هنج) کەلەساڵی 581 پێش زاینی کەڵەشاخی بەکارهێناوە بۆ چارەسەری نەخۆشی، ئەو زاناوپزیشکە چنیی یە ئیشی دەرمانی گیایی کردووە دەرمانی سروشتی دروستکردووە.کەڵەشاخیشی وەک دەرمان بەکارهێناوە.
کەڵەشاخ(حیجامە) لای یۆنانیەکان و ڕۆمانیەکان:
لەسەردەمی ئیمپڕتۆڕیەتی سیلیسیۆس (200 _ 300 ) ساڵ بۆ پێش زایینی دەگەڕێتەوە کەوا کەڵەشاخ وەک چارەسەرێک بۆ نەخۆشیەکان بەکاریان هێناوە تا گەیشتە لووتکە، دواتریش چەندەها پزیشک پەیدابوون کەڵەشاخ یان دەکرد وەک زانراوە لە ڕۆما (90) گەرماوی (حەمامی) گشتی لێ بووە کە تایبەت بووە بەدەرهێنانی خوێن.
کەڵەشاخ (حیجامە) لای هیندییەکان:
نیمچە دوورگەی هیندی یەکێکە لەو شوێنانەی کەلە کۆندا کەڵەشاخی تێدا ئەنجام دراوە و تا ئێستا بەردەوامی هه یە،وەک لە پەرتوکی (تحفة الافضل / الطيب احمد السید)دا باسکراوە هه روە ها یەکێک لەو پادشایانەی هیندستان کە گرینگی زۆری داوە بە کەڵەشاخ (عبداللە قوتب) بووە کە خەڵاتی پزیشکێک دەکات لەسەردەمی خۆیدا بەناوی (نیزامەدین احمد گیلانی) لەسەر خزمەتکردنی کەرتی پزیشکی و هاوڵاتیان لەو سەردەمەدا.
کەڵەشاخ (حیجامە) لای عه رەبە کۆنەکان:
لە پێش هاتنی ئیسلام دا عەرەبەکان گرنگیان بە بواری پزیشکی داوە بە ئەنجامدانی (کەڵەشاخ) حیجامەکردن، داخکردن،بەکارهێنانی دەرمانی گیایی یەکێکیش لە پزیشکە بەناوبانگانەی ئەو سەردەمەش (نەزیر حارس کلدە) بووە، کەڵەساڵی (13) کۆچی دا،کۆچی کردووە.
کەڵەشاخ (حیجامە) لەسەردەمی ئیسلام دا :
لەسەرەتای سەردەمی ئیسلامیشەوە کەڵەشاخ جارێکی تر پەرەی سەندەوە و گرینگی پێدرایەوە و تەنانەت گەیشتە ئەو ڕادەیەی کە پێغه مبەری ئازیزو نازدار(صلی اللە علیە وسلم) ئەمری کردووە ئومەتەکەی کەڵەشاخ بکەن، وە چەندەها رێوشوێنی نوێی و مەشخەڵ و ڕێنمایی جوانی خستە نێو زانستی کەڵەشاخەوە، وە هه ر لە سەردەمەکانی دوایی ئیسلام چەندەها زاناو پزیشک کاری کەڵەشاخ یان کردووە و ئەنجامداوە و وە لەو بارەیەوە پەرتوکیان نوسیووە، لەوانە پەرتوکی (القانون) ی ئیبن سینا چەندین پزیشک و زانای تر باسیان لێوەکردووە لەوانە
1_ ئیبن سینا
2_ ئیبن القیم
3_ ئیمام الزهراوی
4_ ئیمام الرازی
لەسەردەمی پێغە مبەری خوا(صلی اللە علیە وسلم) کەڵەشاخ کردن بە شێوەیەکی بەربڵاو دەکرا،وە بەدرێژایی شارستانیەتی ئیسلام بەردەوم کراوە و پەرەی پێدراوە، هه تا ئەمڕۆشی لەگەڵ بێت کەڵەشاخ لە وڵاتە ئیسلامیەکان و غه یرە ئیسلامیەکانیش کەڵەشاخ دەکرێ،هیچ کاریگەریەکی خراپی دروست نەکردووە، چونکە کە ئیسلام هات کۆمەڵێک مەشخەڵ و ڕێنمایی تەندروستی بۆ ئەم کارە دانا، لەسەردەمی ئیسلام جارێکی تر پەرەی سەندەوەو گرینگی پێ درایەوە.
بەڵام هه ندێ جار کەڵەشاخ کردن وای لێهاتووە کە زۆر کزبێت و ڕووناکی نەمێنێت،یان هه ندێ جار بەرەو نەمان چووە، بەڵام لەسەردەمی پێغه مبەری خوا(صلی اللە علیە وسلم) زیاتر لە هه موو سەردەمێک پەرەی پێدرایەوە بایەخی تایبەتی خۆی هه بووە،چونکە خودی پێغه مبەری خوا(صلی اللە علیە وسلم) خۆی چەندین جار کەڵەشاخی کردووە،هانی هاوەڵان موسڵمانانی داوە کەوا کەڵەشاخ بکەن، بۆیە هاوەڵان و تابیعینیەکان شوێنکەوتووانی تابیعینیەکان کردوویانە، تاوەکو گەیشتە ئەندەلوس ئیتر بە هۆی فتوحاتی ئیسلامی و پێشکەوتنی زانست و زانیاری زانایان و پزیشکانی ئیسلام پەرتوکیان لەسەر نووسیووە و سوودەکانیان باسکردووە.
کەڵەشاخ (حیجامە) لەسەردەمی ئێستادا کە سەدەی 21
لەسەرەتای سەدەی نۆزدەی زاینیەوە جارێکی تر کەڵەشاخ سەری هه ڵدایەوە و لێکۆڵینەوەکان ئەوەیان دەرخست کە پزیشکە ئەورووپی و ئەمەریکیەکان کەڵەشاخ بەکاردێنن بۆیە لەسەردەمی ئێستا کەوا سەدەی 21 زانستی پزیشکی سەردەم باس لە کەڵەشاخ دەکات بەوی بکرێت بۆیە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO) بە چارەسەریەکی سروشتی باسی لێوەدەکات و داواش دەکات لەو وڵاتانەی کەوا ئەندام لە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی (WHO) شوێنی تایبەت و سەنتەری تایبەت بەو بوارە بکرێتەوە و لێکۆڵینەوەی زانستی پزیشکی لەسەر بکەن و سوودەکانی بە دەربخەن.
بۆیە دەبینین ئێستا لە ڕاگەیاندن بەتایبەتی
لەکەناڵە ئاسمانیەکان و ڕۆژنامەکان و گۆڤارەکان و سایتە ئەلیکتڕۆنیەکان و لە ئەنتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان باسی لێوەدەکرێ و بەکاری دێنن
لە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا و ئەورووپا و وڵاتەکانی کەنداوی عه رەبی و ئاسیا کەڵەشاخ لە زۆربەی ئەو وڵاتانە دەکرێ و سەنتەرو نۆرینگەی و دەوراتی زانستی تایبەتی بەو بوارە دەکرێنەوەو بڕوانامەی لەسەر وەردەگیرێ، لیکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێ بڕوانامەی دبلۆم و بەکەلۆریۆس و ماستەرو دکتۆرای لەسەر دێتەوەو بڕوانامەی لەسەر وەردەگیرێ.
سەرچاوەکان
1_میـژووی پزیشکی نوسینی لیزا یۆنت
2_ ڕێبەری (حیجامە)زانی نوسینی عبدالرحمن محمد ئەمین
3_ کەڵەشاخ گرتن و زانستی ئەمڕۆ ئامادەکردنی کاوە محمد شارباژێڕی
4_ شیفا بە کتێبە ئاسمانیەکان و زانستی پێغه مبەران نوسینی مامۆستا ملا عه لی کەڵەک
5_ کەڵەساخ و (حیجامە) ئامادەکردنی حاجی عبدالجلیل
6_ کەڵەشاخ و پزیشکی نوێ نوسینی جلال کەریم ئۆمەر
7_ الحجامة نوسینی جیهاد حجاج
8_ موسوعة طب الحجامة نوسینی دکتۆر خسان جعفر
9_ الحجامة علم وشفاء نوسینی حلفی حسن شهری
به‌روار: 17/08/2016
بینین: 3336
|