 زنجیرەی ئایین و بیروباوەڕەکان :بەشی یازدەهەم
ئایینی زەردەشتی :
شەشەم/ پەرتوکی پیرۆز:
وەكو ئەوەی دەیزانین هەموو ئایینەكان لە خاڵێكدا هاوبەشن بە گشتی كە
ئاماژەیان بۆ پەرتوکی پیرۆز یاخود دەق و سرودی پیرۆز داوە كە تایبەتمەندییەكی
تایبەت و بنەمایەكی ئایینیان هەبووە، هەر لە هندۆسیەوە تاكو یارسان و ئێزدی و
سیخی و زەردەشتییەتیش لەم بنەمایە بێبەشنەبووە.
پەرتوکی پیرۆزی زەردەشتییەکان ناوی ئاڤێستایە، ڕاوبۆچوونی زۆر هەیە لەسەر واتای ئەم ناوە، بەڵام ئەوەی دروست و پەسەندکراوە ئەوەیە کە دەڵێن واتای (بنەڕەت و بناغە) دەگەیەنێت.
تا ئێستا به تەواوی یەکلا نەبووەتەوە کە ئایا زمانی نووسینەوەی ئەم پەرتوکە چیبووە، زۆرێك وایانداناوە کە کوردییە و کوردییەکەش هەندێك بە کوردی موکری و هەندێکیش بە کوردی هەورامی لێکیان داوەتەوە.
بەڵام ڕاستترین بۆچوون ئەوەیە زمانی ئاڤێستا زمانێکی تایبەت بووە لە خۆرهەڵاتی ئێرانی دێریندا و نزیکبووە لە زمانی سانسکریتییەوە کە زمانی پەرتوکی پیرۆزی ڤێداکانە.
مامۆستا محمد ئەمین هەورامانیش لەم بارەیەوە دەڵێت:
بەپێی ئەو بەراوردانەی كە لە سەدەكانی حەڤدەیەمەوە تا ئەمڕۆ، زمانناسان
كردوویانە و باوەڕیان پێی هەیە، زمانی (ئاڤێستا) بە واتا فراوانەكەی، شانبەشانی
زمانی (سانسكریتی)، یەكێكە لە زمانە هەرە كۆن و دێرینەكانی (ئاریانیی و ئێرانی)،
بەدووەم زمانی كۆنی (هێندۆ - ئێرانی)سەرژمێر دەكرێت، پتر لەمەش یەكێكە لەو
زمانە دێرینانەی كە لەكۆنەوە تۆماركراون.
دەربارەی ئاڤێستای بنچینەییش کە ئێستا بوونی نەماوە مەلیك شوعەرای بەهار دەڵێت:
ئاڤێستای هەخامەنشییەكان (ئەخمینییەكان) -پێش سووتاندنی- (۲۱ )بیست و
یەك پەرتوك (نەسك) بووە و بریتیبوون لە (۸۱٥) هەشتسەد و پازدە بەش، لە
سەردەمی ساسانییەكان دەستیان كرد بەكۆكردنەوەی ئاڤێستای پەرشوو بڵاو، تەنها
(۳٤۸) سێسەد و چل و هەشت بەشیان بەدەست هێنا ئەویشیان بۆ (۲۱) بیست و
یەك بەش دابەشكرد.
وە ئەبو ڕەیحانی بەیرونی لە كتێبی (الاثار الباقیة)ـدا دەڵێت:
ئاڤێستا لە خەزێنەی "دارای كوڕی دارا"ی پاشای ئێران -هەخامەنشییەكان-
دابووە، كە بەزێڕ ڕازاندبوویانەوە، ئەسكەندەری مەكدۆنی ئەم نوسخەیەی
سووتاند و (هربندان)ـەكانی بەشیر لەناوبرد " پیاوە ئاینییە زەردەشتییەکان"، لەو سەردەمەوە ئاڤێستا لەناوچووە،
بە ئەندازەیەك لە پێنج بەش سێ بەشی بەتەواوی لەناوچووە، لەمڕۆدا (۱۲ بەش)
ــ لەسەردەمی بەیرونیدا (۱۲) بەش بووە و لەسەردەمی ئەمڕۆدا ٦ بەش ماوەتەوە -
ئاڤێستا لەبەردەست زەردەشتییەكاندا هەیە.
چەندان گوتەی دیکە هەن لەسەر شێوەی ئاڤێستا بنەڕەتییەكە بەڵام ئەمەندە
بەسە و ئەمانە لەهەمووی زیاتر بەگونجاو و جێی باوەڕم زانین لەڕوانگەی مێژوو نووسانەوە.
لە سەردەمی پاشا (ڤەلاكس = بلاش)ـی پادشای ئەشكانیدا هەوڵی كۆكردنەوەی
ئاڤێستای دا و بۆ ئەم كردارەش موغێكی بەناوی (Zadspiam ) ڕاسپاردووە بۆ ئەم
كارە بەڵام بە گوتەی حەسەنی پیرنیا دیار نییە كە ئایا سەركەوتوو بووە لەم كارەدا
یاخود نا؟
كەواتە گومان هەیە لەو هەوڵەی كە بلاش دای كە هەوڵەكەی لەژێر
گوماندایە!
لە ساڵی (۲۲٤) لەدایکبوونی مەسیح ئەردەشێری كوڕی بابكی كوڕی ساسانی ئەستەخڕی لە دژی
ئەردەوانی پێنجەم و دوا پادشای ئەشكانی ڕادەپەڕێنێت و دەوڵەتی ئەشكانی
دەڕوخێنێت و دەوڵەتی ساسانی لەجێگەیدا دادەمەزرێنێت.
دوای دامەزراندنی دەوڵەت ئەردەشێر لیژنەیەكی ڕۆحانی پێكدەهێنێت فەرمان
دەدات بە موبدان موبد (تەنسر - تەنسور)وەك سەرۆكی ئەم لیژنەیە و
بەكۆكردنەوەی ئاڤێستا و گوایا ڕۆیشتووە بۆ گریك (یۆنان) و ئەو ئاڤێستایەی
(ئەسكەندەری مەكدۆنی) لەكاتی هێرشەكانیدا بۆسەر ئێران ناردوویەتی بۆ گریك
لەگەڵ خۆیدا هێناویەتییەوە بۆ ئێران.
لێرەدا پێویستە تێبینییەك بخەینە ڕوو ئێمە گوتمان بە وتەی زۆربەی لێكۆڵەران
ئەلیكسەندەر ئاڤێستای بەتەواوی لەناوبرد قسەیەكیش هەبوو لەسەر ئەوەی
نوسخەیەكی ناردووتەوە بۆ وڵات بەڵام گوتمان ئەویش لەناوچووە، ئایا سەیرنییە
تەنسور ڕۆشتووە بۆ ئەو ئاڤێستایە؟
گریمان بەو شێوەیەیە بەڵام ئایا گریكیەكان ڕێگە دەدەن دەستنووسێكی بەو
جۆرە بباتەوە لەگەڵ خۆیدا بۆ كێش بۆ ئێرانی دوژمنیان ؟
بێگومان نەخێر و قەت ڕێگەی نادەن!!
یاخود ئەردەشێر بۆ شەرعیەت دان بەكارەكەی ودوورخستنەوەی گومان لەو
ئاڤێستا نوێیە ئەم قسەیەیان بڵاوكردەوە ؟!
بێگومان پێش بابەتە ئاینییەکە مەبەستێکی سیاسی گرنگی هەبووە لە هەستانی بەم پڕوپاگەندەیە.
پاشان چەندین هەوڵی دیکە دراون بۆ کۆکردنەوەی ئاڤێستا و وەهای لێهات کە مۆرکی ڕاستەقینەی خۆی لەدەستبدات و ئەو شێوازەی نەمێنێت کە لەبنەڕەتدا هەبووە!
ئەو ئاڤێستایەی ئێستا لەبەردەستماندایە پێکهاتووە لە شەش بەش:
۱.گاتاكان (گاثاكان): گاثاكان لە ئاڤێستادایە و بە واتای شیعر و سرود
هاتووە.
بە شیعر هۆنراوەتەوە و وتە فەلسەفییەكانی زەردەشتیان لەخۆ گرتووە، كە
تاكە سەرچاوەیە لە خودی زەردەشتەوە ماوەتەوە و وتەكانی زەردەشتە و تا ڕادەیەكی
زۆر دڵنیاین كە هی خۆیەتی، گاثاكان لە خۆیدا بەشێكە لە بەشی یەسنا، بەڵام
چونكە سروود بێژەكەی خودی زەردەشتە تایبەتمەندی بە شاڵودەی (طرح)كەی
بەخشراوە و هەمیشە وەك دەفتەر و بەشێكی جودا لە یەسنا دەنووسرێتەوە.
لە هاتی ۲۸ تاكو ٥۳ دەگرێتەوە.
۲ .یەسناكان: لە ئاڤێستادا یەسنە و لە سانسكریتیدا یەجنە و لە پالەویشدا
یەزیشنەیە، واتای ستایش و پاڕانەوە و پەرستن و قوربانی دەگەیەنێت.
یەكێ لە دێرینترین بەخشەكانی نامەی مینۆكی ئاڤێستایە كە خودانی بەخشە و هەریەك لەم بەخشانەدا لە ئاڤێستادا (Haiti )و لە پەهلەوی و فارسیدا
(هات) یاخود (ها)ی پێ دەگوترێت.
بەپێی ئەو سەرچاوانە ئەم كتێبە (۷۲)بەندە، كۆنترین بەش ی ئاڤێستایە و
سروودەكانی زەردەشتی تێدا تۆماركراون كە بریتین لە (۱۷)سروودی ڕێكوپێك، هەم
لەڕووی زمان و هەم لە ڕووی هۆنینەوەوە (واتە گاتاكان).
۳ .یەشتەكان: واتە: شێوەی پەرستش یاخود ستایش، وەك یەسنە وایە و
تەنانەت ناوەكانیشان یەك واتایان هەیە بەڵام جیاوازیەكەیان ئەوەیە یەسنە گشتگیرە و یەشتەكان تایبەتترە، بریتییە لە (۲۱ ) بەند، باس لە ستایشكردن و
پێشكەشكردنی قوربانی دەكات كە ئەمە بریتیبووە لە سروود بۆ فریشتەكان
(ئێزدەكان) و خواكان (خوداوەندەكان).
لە یەشتەكاندا بەشەكان پێیان دەوترێت (كردە)و لەچەند بەندێك پێك دێت.
٤.ویسپەڕد (ڤێسپەڕد): واتە: هەموو مرۆڤە چاكەكان، وێردی گشتیارانیشی پێ
دەگوترێت.
بریتییە لە (24)بەند و باس لە گەورە پیاوانی ئایینیزەردەشتی دەكات، مامۆستا
محمد ئەمین هەورامانی دەڵێت: گاتاكان و ڤیسپەرد سەر بە یەسنان، قەناعەتی
مامۆستا جەلیلیش بەهەمان جۆرە كە ڤێسپەرد سەر بە یەسنە بێت!
وە بە گشتی باسی چەند سرودێكی كورتە لە مەڕ ستایشی چاكە و پاكداوێنی و
هەموو مەخلوقێكی چاكی ئەهورایی.
٥.ڤەندیداد (وەندیداد): كورتكراوەی وشەی (ڤی دەیوداتە) كەلە سێ بەش پێك
هاتووە: (ڤی + دەئو + دات)، ڤی واتە دژ - دژایەتی، دەئو بەواتای دێو، دات بەواتای
داد و یاسا، بە گشتی واتە (یاسای دژی دێو - دێو بەند) ، (۲۲)بەندە و بەگشتی
باس لە یاساكانی دژی دێو دەكات.
بێجگە لەوە باسی یاسا و داب و دەستووری ژیانی تاك و كۆمەڵ و سزا و
پاداشتی ئیشوكارەكان دەكات و دەتوانین بڵێین بەش ی قانون و (فیقهە) لە ئاڤێستادا
؛ ڤەندیداد دابەشدەكرێتە سەر ۲۲ (فەرگەرد = ڤارگەرد) واتە بەش و هەر
فەرگەردێك باس ی داب و دەستوور و دیاردەیەكی ژیان دەكات.
بەڵام لەنێو ڤارگەردەكانی ڤەندیداتدا یاسای زۆر سەیری تێدایە كە جیاوازی
هەیە لەگەڵ ئاوەزی مرۆڤدا ناگونجێت و دەری دەخات كە پەیوەندی بە زەردەشت
یاخود خوای گەورەوە نەبووە.
٦ .خورتەك ئەڤێستاك (خوردە ئاڤێستا): واتە ئاڤێستای بچووك و پێشی
دەگوترێت وردە ئاڤێستا.
ئەم بەشە خۆی بەشێكی سەربەخۆ و جیاوازی ئاڤێستا نییە بەڵكو گوڵبژێرێكە
لە سەرجەمی ئەم پەرتوکە كە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكانی زەماوەن و
ئاهەنگ و مردن و جەژن و هتد........ تێدا تۆماركراوە و بە گشتی نزاو پاڕانەوەی ڕۆژانەی زەردەشتیەكانە و زۆربەیان موبدەكانی سەردەمی ساسانیەكان كۆیانكردووەتەوە.
پاش ئەوەی كە ئاڤێستا نووسرایەوە پەراوێزێكی بۆ نووسرا كە پێی دەگوترا
(زەند) كە بۆ ڕوونكردنەوەی ئاڤێستا بوو بە زمانی پالەوی، وە دواتر (پازەند) نووسرا
كە وەك ڕوونكەرەوە و تەفسیری زەند كە زمانەكەی پاراوتر بوو و وشەی ئارامی
(هۆزڤارەش)ی تێدا نەبوو، كە هەموو ئەمانە بۆ تێگەشتنی زیاتری ئاڤێستا بوو بە زمانێکی سادە و ڕەوان.
حەوتەم/ سەرچاوەکان:
۱. ئاڤێستا لەمێژینەترین سروودی کورد ــ بەرگی یەکەم ــ جلیلی عەباسی
۲. ئەوێستا نامەی مینەوی زەردەشت ــ عومەری فارووقی
۳. ئاڤێستا نامەی مەینەڤی ئایینی زەردەشت ــ بەرگی یەکەم ــ ئەندازیار ئەنداز حەوێزی
٤. هەورامان ــ ئەیوب کوێخا ڕۆستەم
٥. مێژووی ئایینی زەردەشت ــ عبدالله موبلیغی ئابادانی ــ وەرگێڕانی: وریا قانیع
٦. دونیای زەردەشتییەت ــ هامنۆ هەورامی
به‌روار: 30/09/2019
بینین: 1426
|