بەشی  دەیەم :
ئایینی زەردەشتی :

یەکەم/ سەرەتا :ٚ
ئایینی زەردەشتی یەکێکە لە پڕ قسە و باسترین ئایین و بیروباوەڕ و فەلسەفەکان کە بە درێژایی مێژوو هەر لە نووسەرە گریکی و سوریانی ئێرانییەکانەوە تاوەکو قۆناغی ئەمڕۆ و بووەتە مایەی نووسینی لەڕادەبەدەر لە پیاهەڵدان و ڕەخنە و گێڕانەوەی  مێژوویەکی نادیار.
سەرەڕای ئەوەش لەمێژینەییەکەی ئەم باوەڕە وەهای کردووە تا ئێستا بەڕوونی کارەکتەر و ساڵ و کات و شوێن  و خوودی ڕێبازەکەشی ڕوون نەبێت نە بۆ شوێنکەوتوانی نە بۆ توێژەرانی.

دووەم/ زەردەشت :

زەردەشت ئەو زاتە ئایینییە بووە کە بووە ڕابەری هەزاران کەس لەنێوان ساتەوەختی کۆتایی هاتنی پێش لەدایکبوونی مەسیح و سەرەتای لەدایکبوونی مەسیح تاوەکو سەدەی حەوتەمی ئەم ساڵنامەیە، شوێنکەوتوانی بوون بەخاوەنی چەندین ئیمپڕاتۆرییەت و دەوڵەتی وەکو :
هەخامەنشی و ساسانی.

ناوی ڕاستی کە هاوواتا بێت لەگەڵ ناوە ئاڤێستاییەکەیدا بریتییە لە (زاراشووەشترا = زەرەنت اوشترا) یە کە کوڕی پورشاسپایە لە بنەماڵەی سپەنتامان ( سپینتاما)، دایکی ناوی خاتوو (دوغدوڤا) بووە کە واتای ناوەکەی دەبێتە (کچ ، کەنیشك).
لێکدانەوەی فرە و لەڕادەبەدەریش بۆ خودی ناوی زەردەشت کراوە و هەریەک بەواتایەک لێکی داوەتەوە، خودی ناوەکە دوو بڕگەی سەرەکییە ( زەرەت + اوشترا) کە واتای وشتری زەرد یاخود خاوەن وشتری زێڕین دەگەیەنێت.

سەبارەت بە ساتەوەختی لەدایکبوونی تا ئێستا نەتواندراوە ساڵێکی دروست و ڕاستی بۆ دابنرێت وەکو ( ۱۷٦۳ پ.ل ، ۱۷٦۸ پ.ل ، ٦٦۰ پ.ل ، ۱۲۰۰ پ.ل)، بەڵام گەر بەراوردی ساڵنامەی زەردەشتی و بەڵگەکانی ڕەحمانۆڤی سەرۆکی پێشووتری تاجیکستان بدەین دەگەینە ئەو ئەنجامەی ئێمە لە هەزارەی سێیەمی زەردەشتدا دەژین و ڕاستترین و نزیکترین ساڵیش لەو بەروارەوە ڕۆژی شەشی فەروەردینی ساڵی (۱۷٦۸) پێش لەدایکبوونی مەسیحە.

بەهەمانجۆری ساڵی لەدایکبوونی ، شوێنی لەدایکبوونەکەشی جێگەی گومان و ڕاو بۆچوونی جیاوزبووە و ناسنامەی ئەم زاتە ئاخنراوەتە نێو ناوچەکانی ( ئورمیە - ورمێ- ، هەورامان ، بەڵخ ، بەڵخە ، سەردەشت ، سیستان بەلوجستان ، ئازەربایجان و ڕەیی و هتد ......)، دەبێت ئاگاداری ئەوەبین ئاڤێستا بەڕوونی ناسنامەی نیشتمانەکەی بۆ دەرنەخستووین ، بەڵام بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ چەندین نیشانەی ورد و سەرسوڕهێنەری پێبەخشیوین و پێی ڕاگەیاندووین کە زەردەشت لەدایکبووی بانی (رخج = ئاراچۆسیا) یە لەنێوان ئێران و ئەفغانستان و پاکستان و پێدەچێت ڕەچەڵەکی بنەماڵەکەشی بگەڕێتەوە بۆ ناوەڕاستی ئاسیا و پاشان کۆچیان بۆ ئەم هەرێمە کردبێت.

زەردەشت وەك
باسكراوە لە تەمەنی پێگەیشتنیدا واتە پازدە ساڵی لەلای مامۆستاكەی هەر لە
شارەكەی خۆی بەناوی كوشتی وانەی خوێندووە و لێوەی فێر بووە، 
پاشان دەستی کردووە بە گەشت و گەڕان و تێڕامان و ماوەیەکی زۆر بەو جۆرە ماوەتەوە.

لە تەمەنی ۳۰ ساڵیدا كاتێك لەلای دەریای دیتا
(هاموونی زابولستان)دەبێت ئاهورامەزدای دۆزیوەتەوە و هەستیكردووە بە بوونی
خودا لە ڕێگەی ئێزدی بەهمەنەوە كراوە بە پەیامبەر.

دوای ئەوەی كە لەناوچەكەی خۆی دەست دەكات بە بانگەواز بۆ ئاهورامەزدا
و بیروباوەڕەكانی خۆی بەوەی كە ئەو بتپەرستی و فرە خوداییە كە ئەوكات لە ئێرانی
كۆندا هەبووە لەناو ببات و بنەبڕ بكرێت بەڵام نەیتوانیوە باوەڕ و قەناعەتیان پێبهێنێت و تەنها یەك كەس باوەڕی پێ هێناوە و قبوڵی كردووە ئەویش ئامۆزاكەی
خۆی بووە بەناوی (مەیدهایۆ یمانگەها: میندی نیمون ها) بووە.
پاشان كۆچدەكات بۆ بۆلای پاشای باكتریا و بەڵخ (كە ئێستا بەڵخ لە ئەفغانستانە) و لەوێ
دەتوانێت باوەڕ بە پاشاكەی بهێنێت كە ئایینەكەی وەربگرێت كە پاشاكەی ناوی
گۆشتاسپ (ڤێستاسپا) بووە و ئایینەكە دەكاتە ئایینی ڕەسمی وڵات. زەردەشت لێرەدا
زیرەكانە و لێزانانە كار دەكات بۆ دروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ كاربەدەستان و
دەسەڵاتداراندا بۆ زیاتر بڵاوكردنەوەی هەژموون و هێزی لەناو حكومەتدا و زەردەشت لە کارەکتەرێکی ئایینیەوە دەگۆڕێت بۆ کارەکتەرێکی ڕامیاری و سەربازی لە خۆرهەڵاتی ئێرانی دێریندا.



سێیەم/ خێزانی زەردەشت :

زەردەشت لەماوەی ژیانیدا سێ جار هاوسەرگیری کردووە ، 
یەکەم هاوسەری وەک لەلایەن چەند مێژوونووسێگی وەک هادی بەهمەنییەوە باسکراوە پێدەچێت بۆ پێش کۆچکردنی بگەڕێتەوە، چونکە هیچ زانیارییەکی وەهای دەربارە نەگوتراوە.

دووەم هاوسەری خاتوو هڤۆڤی (یاخود هۆوی) كچی فرۆسێسترای برای گۆشتاسپ پاشابووە کە ناسراوترین هاوسەری بووە،  لە خاتوو هڤۆڤی چوار منداڵی دەبێت كە سێیان كچ دەبن و
دانەیەكیشیان كوڕ.
كچەكانی بە ناوەكانی: " فرێنی و پۆرەچیستا و تریتی" بوون. 
كوڕەكەشی بەناوی: " ڤاستار (ئیسدو ئاسترە). 
دواتر كچەكەی دەداتە جاماسپی برای گۆشتاسپی پاشای فارس و خەزووری زەردەشت كە تەمەنی (٥۷)ساڵ بووە واتە (٤۸)ساڵ گەورەتر بووە لە كچەكەی. 
کچەکەی زەردەشت كە ناوی (پۆورەجیستا)بووە كەلەهەمانكاتدا برازازای جاماسپ بووە
كە
هێناویەتی و کردوویەتییە هاوسەری خۆی، بەپێی ئەوە بێت كە جاماسپا تەمەنی ٥۷ ساڵ بووە، وە ٤۸ ساڵ لە
پۆورەجیستا گەورەتر بووە كەواتە بەو حیسابە بێت:
 ٥۷ - ٤۸ = ۹
كەواتە پۆورەجیستا ۹ ساڵ بووە كاتێك زەردەشت دەیداتە جاماسپا !


سەرەڕای ئەمەش ئەم هاوسەرگیرییە بە سەرەتای هاوسەرگیری ژن بەژن دانراوە کە بەشێک لەمێژوونووسان باسیان لێوەکردووە.

سەبارەت بەهاوسەری سێیەمیشی کەناویم بۆ ساخ نەبووەوە دوو كوڕی دیكەی بووە بە ناوەكانی: " ئورڤات نارا (ئورڤەتەدنەرە) و هڤارسییەیرا
(هڤەرەچیسرا) ". 



چوارەم/ کۆتایی زەردەشت :


زەردەشت بەم شێوەیە بەردەوام دەبێت تاكو ئەوكاتەی شەڕی نێوان
تورانییەكان (ئۆزبەگییەكان) و ئێرانییەكان و مێژوونووسەكان وای ڕادەگەیەنن كە
لەو ڕۆژەدا لە ئاتەشگای بەڵخدا دەبێت و خەریكی پەرستش دەبێت و لەوێدا
دەكوژرێت، بەڵام بێگومان ئێمە نابێت تەنها بە چاوێكی بەزەیی و سۆزدارییەوە
سەرنجی ئەم خاڵە بدەین، ئایا كە شەڕ دروستدەبێت لەنێوان ئەم دوو گەلەدا ئایا
زەردەشت بێ ڕۆڵ بووە؟
بێگومان نەخێر زەردەشتیش ڕۆڵی خۆی هەبووە بەهۆكاری نزیكی لە پاشاوە و بە
دڵنیایشەوە دەشێت بەشداری شەڕەكانی كردبێت دوور نییە كە زەردەشت ئەو
ناكۆكیەی نێوان ئێران و تورانی بۆ مەبەستی خۆی و بڵاوكردنەوەی ئایدۆلۆژیا و
باوەڕەكەی بەكارهێنابێت. 
لەكاتێكدا لە سەردەمانی كۆندا پەرستگاكان بەردەوام جێگەی ڕێز بوون و
گرنگیان پێدراوە هەرچەندە هی دوژمنیش بووبێت ئایا سەربازە تورانییەكان ئاوا
بەبێ هۆ ئەویان كوشت؟
بێگومان ئەویش یەكێك بووە لەسەرانی ئێران كە دژی تورانییەكان جەنگاوە.


كەواتە زەردەشت بێتاوان نەكوژراوە و بێگومان ئەویش دەستی لەو شەڕانە
هەبووە وەك كاربەدەستێكی گەورە و بەو پێیە لە شاری بەڵخ لەوادەچێت
هەربەهۆی ئەوەوە بووبێت كە لەكاتی تێكشكانەكەیدا بەرامبەر تورانییەكان پەنای
بردووەتە بەر پەرستگا بەڵام سەرەڕای ئەوە لە تەمەنی ۷۷ ساڵیدا دەكوژرێت. 
لە كۆتاییدا زەرتەشت لە شەڕێكدا كە لەگەڵ "هیون"ەكاندا دەجەنگا، بەدەستی
پیاوێكی تورانی "تۆری براتروخت" ناو كوژرا !
ئەگەر ۷۷ - ۱۷۹۱ بكەین ئەنجامەكە دەكاتە ۱٦۹۱ پێش لەدایکبوونی مەسیح، واتە ساڵی كوژرانی
زەردەشت، مامۆستا جلیل عەبباس ی ڕای وایە كە شەوی چوارشەممە / ۱٥ مانگی/۱۰/ سەرماوەرز /۱٦۹۲ پێش لەدایکبوونی مەسیح دەمرێت نەك دەكوژرێت.
بەڵام ئەمە
ڕایەكی لاوازە، چونکە كوژراوە نەك مردبێت.


كە مامۆستا عبدالخالق دژی ئەو بۆچوونەیە و دەڵێت:
جمشید سروشیان لە "فەرهەنگی بەهدینان" باسی دەخمەیەكی نزیك " گبر " 
دەكات كە گەڕەكێكی -كرمانی- ئێستایە بەناوی ساردینوو كە دەم بەدەم دەگێڕنەوە
شوێنی شاردنەوەی كۆمەڵێك زەردەشتییە لە شەڕێكی ئەفغانەكاندا كوژراون ئەمەش
بەڵگەی كوژرانی زەردەشتە لە جەنگی دژ بە ئەفغانەكان. 
كەواتە زەردەشت كوژراوە و پێدەچێت لەو شوێنە نێژرابێت كە مامۆستا
ئاماژەی پێكرد لە شاری كرمان و یەكێك بێت لەو تەرمانە.


پێنجەم/ سەرچاوەکان :

۱. ئاڤێستا لەمێژینەترین سروودی کورد ـ بەرگی یەکەم ـ جەلیلی عەبباسی
۲. دونیای زەردەشتییەت ـ بەرگی یەکەم ـ هامنۆ هەورامی ـ دەستنووس
۳. ناساندنی چەند لێڕەوارێک ـ ماکوان کەریم
٤. پەیامی هەورامان ـ بەرگی یەکەم ـ هادی ڕەشید بەهمەنی