هزری سیاسی
  فیکری سیاسی لە نێوانی خەڵکی و خەیاڵدا..٨
نوسینی: ماکوان کەریم
بەشی : هەشتەم

لە بەشی رابوردا باسی  سیستەمی خیلافەت و رازی بوون بە ناوی سیستەمەکە و تارادەیە باسی  گوتاری سیاسی ئیسلامیم کرد..
لەم باسەدا زیاتر لەسەر  گوتاری سیاسی ناو سیستەمی سیاسی ئیسلامی    قاڵ دەبمەوە..
بۆیە لێرەدا باسی خەلیفەو مەرجەکانی خەلیفە ناکەم، لە کاتێبەکانی  سیاسەتی شەرعی  ئیبن و تەییمیە و ئەحکامی سوڵطانی ماوەردی و ئەحکامی سیاسەی  ئیبن و قەیم و زۆرێکی تر لە زانایان باسکراوە و حەزم بە کۆپی کردن نەبوو ، هەرچەندە لەم سەردەمەی ئێستاماندا  بێجگە مەرجە گرنگەکان کە  ئاقڵ و موسڵمان و  بالغ و ..ئەوەی کە بنەڕەتین  .. مەرج نیە...  خەلیفە وەك جاران دەسەڵاتی هەبێت یاخود حوکم بکات یان  بڕیاری جەنگو  لابردنو دانانی و ..تاد..، بدات ، ئەشێت وەك پادشاو  مەلیکەکانی ئێستا فەرمانڕەوای بکات و  خاوەنی  هەندێك لە دەسەڵات بێت و ستافی خیلافەتەکە حوکومەتو پایەکانی دەوڵەت دابمەزرێنن  بە گوێرەی  ئەو گرێبەندەی کە لە نێوان (حاکم و مەحکومدایە )یاخود  دەسەڵاتدارو خەڵکدایە  و لە ئیسلامدا ئەو گرێبەندە یاخود ئەو بیعەتە  بە (کلکم راع و کلکم مسئول عن الرعیه)ناسراوە، یاخود دەشێت خەلیفە  رەمزی بێت و تەنها وەك باوکێکی رۆحی  دانرابێت و  کردارەکانی تر وەزیرو وەزرەتەکانی خیلافەت بیبەن بەڕێوە..
خەلیفە لە ئیسلامدا  هیچ پیرۆزی و  گەورەییەکی نییە؛ واتا  وەك خەڵکەکی ناو  دەسەڵاتەکەیەتی ، مەگەر تەقواو  وەرع و دینداری خۆی پلەوپاییەی بەرز بکاتەوە بە مەرجی  دادپەروەری و ئیحسان و ..تاد  بەرز دەبێتەوە  وەك خوای گەورە لە باسی وەلی ئەمردا دەفەرموێت:
إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُم بِهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا ﴿58﴾
بێگومان خوا فه‌رمانتان پی ده‌دات که‌ ئه‌مانه‌ت بده‌نه‌وه‌ ده‌ست خاوه‌نه‌که‌ی، هه‌رکاتێکیش دادوه‌ریتان کرد له‌ نێوان خه‌ڵکیدا، دادپه‌روه‌رانه‌ فه‌رمانڕه‌وایی بکه‌ن، به‌ڕاستی خوا به‌ جوانترین و چاکترین و ته‌واوترین شێوه‌ ئامۆژگاریتان ده‌کات، به‌ڕاستی خوا هه‌میشه‌و به‌رده‌وام بیسه‌رو بینایه‌.
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا ﴿59﴾
ئه‌ی ئه‌وانه‌ی به‌اوه‌ڕتان هێناوه‌، فه‌رمانبه‌رداری خواو پێغه‌مبه‌رو فه‌رمانڕه‌واکان بکه‌ن که‌ له‌ خودی خۆتانن، خۆ ئه‌گه‌ر له‌ شتێکدا بوو به‌ کێشه‌تان، ئه‌و کێشه‌یه‌ بگێڕنه‌وه‌ بۆلای خواو پێغه‌مبه‌ره‌که‌ی صلی الله‌ علیه‌ وسلم، (که‌ پیاده‌ کردنی قورئان و سونه‌ت ده‌گه‌یه‌نێت)، ئه‌گه‌ر ئێوه‌ باوه‌ڕتان به‌ خواو ڕۆژی قیامه‌ت هه‌یه‌، (ره‌فتار کردنتان) به‌و شێوه‌یه‌ چاکترو ڕونترو ڕه‌وانتره‌.
شیکاریەکی بچوك:
 وەلی ئەمر بە  کۆ  ناوی هاتوە ؛ واتا  وەلی ئەمریك گوێرایەڵی دەکرێت کە پابەند بیت بە  فەرمودەی خوای پەروەردگارو پێغەمبەرەکەی صلی اللە علیە وسلم..!
پاشان خوای پەروەردگار دەفەرموێت:
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُواْ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُواْ إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُواْ أَن يَكْفُرُواْ بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُضِلَّهُمْ ضَلاَلًا بَعِيدًا ﴿60﴾
ئایا نابینیت و سه‌رسام نیت له‌و (جوله‌کانه‌ی) که‌وا نیشان ده‌ده‌ن که‌ باوه‌ڕیان ‌هێناوه‌ به‌وه‌ی که‌ بۆ تۆ ڕه‌وانه‌ کراوه‌، وه‌ به‌وه‌ش که‌ پێش تۆ ڕه‌وانه‌ کراوه‌ (بۆ پێغه‌مبه‌ران) که‌چی ده‌یانه‌وێت ڕوو بکه‌نه‌ زۆردارو جادوگه‌رو خوانه‌ناسان تا دادوه‌رییان له‌ نێواندا بکه‌ن و چاره‌سه‌ری کێشه‌کانیان بکه‌ن، له‌ کاتێكدا که‌ فه‌رمانیان پێ دراوه‌ که‌ باوه‌ڕیان به‌ شتی ناڕاست و نادروست نه‌بێت، شه‌یتانیش ده‌یه‌وێت به‌روه‌ گومڕاییه‌کی دوورو بێ سنور بیان بات.

شیکاری و هەڵهێنجانی چوار تەوەر لەم ئایتە پیرۆزانە.. لەسەر وەلی ئەمر

یەکەم : لەسەر وەلی ئەمرەکان واجبە کە ئەمانەتی ئەو خەڵکە بپارێزن .. سەروەت و سامان و نەوت و نانیان نەدزن و خەڵکی ئەو ووڵاتە لەسەر دینداری نەخەنە زیندان و خۆیان سەروەتو سامانی ئەو خەڵکە بپارێزن، بە دادپەروەی و عەدل حوکوم بکەن لە نێوانی خەڵکیدا.. بە مەقالیدی قورئان حوکوم بکات .. ئەوکاتە دەبێتە وەلی ئەمر

دووەم: ئەبێت نوێژ خوێن بن لە مزگەوتەکاندا ببینرێن ئەمریش بکەن بە خەڵکی بە نوێژو بیری قیامەتیان بخەنەوە.. ئەوکاتە دەبنە وەلی ئەمر..

سێیەم: هەموو گەردن کەچیەکی خەڵکی بۆ وەلی ئەمرو بەقسەکردنیان لەسەربنەمای ئەوەیە کە خۆیان پیادەکەری قورئان و سوننەت بن .. ئەگەر بوون مەلکەچیان واجبە.. ئەگەر نا شۆرشکردن واجبە.

چوارەم: ئەومەرجە دەستوریە کە ئیمانی قیامەتی کامڵ دەکات ئەویش ئەوەیە دەستوری ووڵات هیچ بەربەرەکانی نیە لەگەڵ قورئانو سوننەتدا، ئەم دەستورە ئیسلام سەرچاوەکەیەتی.. داعی و حاکم وەك یەك دەبن واتا پیشەی حاکم بانگخوازیە و لەگەڵ ئیدارەدا.. ئەوکات خوا فەرمانڕەوای خەڵکی دەکات لە رێگای دەستورو قانون و یاساکانی کە قورئان و سوننەتەکەی پێغەمبەرە صلی اللە علیە وسلم.. نەك طاغوتەکان.. 
بۆچی باسی  ئیدارەو هەیکەلی خیلافەت ناکەم؟
ئیدارەو هەیکەلی خیلافەت و حوکمەتەکەی  بۆیە باس ناکەم  یان من داینامەزرێنم ، دەمتوانی  لە حیزبی تەحریر  یاخود دەولەی ئیسلامیی لە عێراق شام  وەریبگرم ، بەڵام  - نوسەر-  پێیوایە  بەگوێرەی کاتو شوێنو پێداویستی ئەو دەوڵەتی خیلافەتە  ئیدارەو هەیکەلو وەزارەت  دادەمەزرێت.. 
کەواتە لێرەدا  ئەوکاتە بەوە  بە فیڕۆ نادەم  باسی وەزارەتی تەفیوض راسپاردن و  وەزارەتی حرب و ..، هتد.. ئەوە باسی من  وەك ئاماژەم پێداوە ئەوکەسانەی کە گرنگی ئەدەن بەو باسە دەتوانن بگەڕێنەوە بۆ سەرچاوەکانی حیزبی تەحریر ئەوان بە باشی باسی  ئیدارەو هەیکەلی  دەوڵەتی خیلافەتیان کردوە، نوسەر - پێییوایە  ، کە بە گوێرەی قۆناغەکانی واقعی و رەوشی ئەو دەوڵەتە ئەو هەیکەلە دادەمەزرێت بۆیە  شیکاری زیاتری لەسەر نادەم.
لیرەدا پێشئەوەی باسی  دامەزراندنی سیستەمی سیاسی و بنەماکانی بکەم و پێناسەی سیستەم  و  پاشان سیاسەت لە ئیسلامدا بکەم  ، پێویستە باسی گوتاری سیاسی بکەم  کە دوای پاییە دەوڵەت دادەمەزرێت... 
گوتاری سیاسی ئیسلامی چییە :
لە دوای دامەزارندنی دەوڵەتی پێغەمبەر(صلی للە علیە وسلم) ونوسینی دەستور بۆ ووڵات و دامەزراندنی دامەزراوەی سوپاو، پاشان ئابوری جیاکردوە و ئابوری ئیسلامی دامەزارند دامەزراوی ئابوری ئیسلامی کردە یاسا و لە حوکومەتەکەیدا چەسپاندی،سەرچاوەی بڕیاری هەموو یاساکان سورش بوو.. واتا (وەحی)، جێگای بە یاسا کردنی بەسەر حوکومەتەکەدا مزگەوتی پێغەمبەر(صلی للە علیە وسلم) خۆی بوو..
پاشان هەموو دەوڵەتێك پێویستی بە گوتاری سیاسی خۆی هەیە بۆ ئەوەی زیاتر خزمەت بە خەڵکی ژێر دەسەڵاتی خۆیان بکات، گوتاری سیاسی پێغەمبەر(صلی للە علیە وسلم) بریتیبوو لەم فەرمودەیە”يا أيها الناس، أفشوا السلام، وأطعموا الطعام، وصلُّوا والناس نيام، تدخلون الجنة بسلام“رواه الترمذي، وصححه، وكذا الألباني.
ئەم فەرمودەیەی سەروەرمان لە کاتێکدا هات کە بە تەواوەتی ئەرکانی دەوڵەتەکەی دارشتبوو، پاشان لە ئەنجامی ئەم سیستەمە ئیداری و ڕاستگۆی گوتاری و چارەسەری کێشەی پەناهەندەکان کە ناسروابوون بە (مهاجیر)، پاشان رێکخستنی کۆمەڵگاو و ناونوسکردنی خەڵکی مەدینەو واتا سەرژمێری، پاراستنی سنورەکانی دەوڵەتەکەی و.. هتد، ئەمە وای کرد کە گەورە پیاوی جولەکە و زانای ئەوئاینە بە ناوی” عەبدوڵای کوڕی سەلام” هاتە لای پێغەمبەر(صلی للە علیە وسلم) پێفەرموو من شارەزام لە ئاینی بەنی ئیسرائیل دەمەوێت موسڵمان بم، بەڵام من موسڵمان بوونی خۆم ئاشکرا ناکام داوا دەکەم لە گەل وهۆزەکەی خۆم کۆببیتەوەو پرسیاریان لێبکەیت لەبارەی منەوە؟ سەروەرمان بە قسەی کرد هەواڵی ئەو زانا بەرێزەی بەنی ئیسرائیلی لە جولەکەکان پرسی، ئەوان ووتیان: باشترین کەسی ئێمەیە و زیرەك ترین کەس وخوشەویستی ناو گەل هۆزکەمانە.
سەروەرمان پێغەمبەر (صلی للە علیە وسلم) فەرمووی ئەی ئەگەر ئەو موسڵمانان بێت بڕوای پێدەکەین؟ ..
جولەکەکان هەموو وتیان شتی وا هەرگیز ڕونادات!
سەروەرمان(صلی للە علیە وسلم) بانگی “عەبدوڵای کوڕی سەلامی” کردو پێی فەرموو: ئیسلام بوونی خۆت ئاشکرا بکە، خۆی نیشانی ئەوانداو هەموو لە قسەی خۆیان پەشیمان بوونەوە ووتیان.. ئەو خراپترین کەسی ناو ئێمەیە و بێزراوترین کەسی ناو گەل هۆزی ئێمەیە!..
“خيرنا وابن خيرنا، وأفضلنا وابن أفضلنا”. فلما علموا بإسلامه قالوا: “شرُّنا وابن شرنا ، وتنقَّصوه! هذا الرجل هو عبد الله بن سلام رضي الله عنه..
هەرچەندە ئەوە پێشەی هەمیشەی جولەکاکانە، هەرچەندەباسەکەی ئێمە ئەم چیرۆکە نیە بە دوردرێژی، بەڵام هۆکاری موسڵمان بوونی ئەم پیاوە.. ووتە شیرینەکانی پێغەمبەر (صلی للە علیە وسلم) بوو کەپێشتر ئاماژەم پێدا لە گوتاری سیاسی ئیسلامیدا، سەرنج راکێشانی ئەم پیاوە بەرێزە لە دروشم وپایەکانی حوکومەتی پێغەمبەر(صلی للە علیە وسلم) بوو.. گوێ گرتبوو لەم فەرمودەیە، ئیتر بۆ دواجار خۆی پێنەگیراو موسڵمان بوونی خۆی ئاشکرا کرد پێشتر لە دڵی خۆیدا گوتبوی کە ئەم دەم چاوە هەرگیز درۆ ناکات، پیاوێکی راست گۆیە تەنها بە دەمو چاوی موبارەکەی پێغەمبەرمان هیدایەتی وەرگرت و کلیلی کردنەوەی دڵی بەو گوتارە سیاسیە بوو کە سەروەرمان فەرمووی..“لا تدخلوا الجنة حتى تؤمنوا، ولا تؤمنوا حتى تحابُّوا، ألا أدلكم على شيء إذا فعلتموه تحاببتم؛ أفشوا السلام بينكم”متفق عليه.
سەرەتایی گوتارەکەی پێغەمبەر بە برایەتی دەست پێدەکات، چونکە هەموو گەلێکی سەرکەوتو لە هەموو رەهەندەکانی ژیاندا بریتیە لە خۆشەویستی یەکتری، پایەکانی دەوەڵەت ئیسلامی لەسەر خۆشەویستی برایەتی پێکەو ژیان دامەزاراند، تەنانەت لەگەڵ موشریك جولەکەکانیشادا حوکومەتەکەی پێغەمبەر دانی نا بە مافی کەمە نەتەوەکانی ترو بیرو باوەڕەکان کە لە مەدینەدا هەبوون لەسەر بنەما زۆر کردن نیە لە ئاین و بیروباوەڕدا و هەموو وەك مۆڤ بەیەکەوە دەژین ئاشتی خۆشنودی لە نێوان موسڵمانان و کافرو موشریك و خاوەن پەرتوکە ئاسمانیەکاندا بروێنێت، ئەمە سەرەتای گوتاری سیاسی حوکومەتی ئیسلام بوو لە شاری مەدینەدا.
پاشان سەروەرمان فەرموی(صلی للە علیە وسلم) :“أطعموا الطعام ..)
دەبێت هەموو خەڵکی ناو حوکومەتەکەی خواردن و خواردنەوەیان بۆ دابین بکرێت، دەوەڵەمەند هاوکاری هەژارەکان بێت، بەمە خۆشەویستی لە نێوانی چینی دەوڵەمەند هەژاراندا دروست کرد کەسێکی وەك عەبدوڕەحمان کوڕی عەوف ڕەزامەندی خوای لیبێت سەروەرمان لەگەڵ کەسێکی پشتیوانانە ئیسلامداوتا (ئەنسار) دەیکاتە برا پێ دەڵێت: نیوەی سەروەتی خۆمت ئەدەمێ! یەکێك لە خێزانەکانم هەڵبژێڕە بۆت تەڵاق ئەدەم، ئەمە بوە هۆکاری ئەوەی ئەو گوتارە سیاسە ئیمانیە لە رەوشی زەمینەکەدا پیادە بکرێت، بەڵام بەداخەوە کە ئێستا بۆ موسڵمانانی باس دەکەیت هەست بە خەیاڵ دەکات وا دەزانێت کە ئەمە وەك ژیانێکی ئەفسانەی دیێتە بەرچاوە، چونکە ئەو رۆشنبیرەیە ئیسلامیە لە مێشکیدا نەماوە و رۆشنبیری سەرمایەداری و سیستەمەکانی تر بەسەر مێشك و بیرو هزریدا پەنگی خواردوە ناتوانێت خۆی دەرباز بکات لەو کۆت و پێوەندەی کە عەلمانیەت زیندانی کردوە خستوێتە چوارچێوەی خۆیەوە.
هەروەها فەرمووی (صلی للە علیە وسلم) (وصلُّوا والناس نيام .... ) 
لەکاتی نیوەی شەودا کە خەڵکی بێ ئاگان لە قوڵای خەودان ئەی ئەو کەسەی کە لە ناو دەوڵەتی ئیسلامدای پێویستە بۆ پاك کردنەوەی دڵ و دەرونت و بۆ ئەوەی گەندەڵی نەمێنێت،خەڵکی هەستێکی ئیمانی بۆ دروست بێت بزانێت چاودێری خوای گەورەی لەسەر هەموو کەسە، گوتارێکی سیاسی ئیسلامی دەبێت پەیوست و گرێت بداتەوە بە خوای گەورەوە و قیامەتت پێبناسێنێت و چاودێری لاشەی خۆت غەریزەکانت بکەیت، بۆ ئەوەی هاوڵاتیەکی باش خزمەتگوزار بیت بە دەسەڵات حوکومەتەکەت، ئەمە ئامانجی پێغەمبەر بوو لە گوتاری سیاسی دەوڵەتەکەیدا، بۆیە سەروەمان (صلی للە علیە وسلم) لەرێگای جوبریلەوە-سەلامی خوای لێبیت- پێڕاگەینراوە کە بەرێزترین و شەریفترین ئیماندار ئەو کەسەیە کە شەونوێژ دەکات  ( ...واعلم أن شرف المؤمن قيامه بالليل .... ) 
لەکۆتایدا سەروەری مرۆڤایەتی (صلی للە علیە وسلم) فەرمووی: “تدخلون الجنة بسلام”.
لێرەوە ئەومان بۆ دەردەکەوێت لە گوتاری سیاسی ئیسلامیدا دەبێت خەڵکی فیری ئەو بکرێن کە ئامانجیان دەسەڵات و حوکومەت نیە ، بەڵکو ئامانجی ئەم خەڵکە قیامەتە چونە بۆ بەهەشت!..
لێرەوە ڕەخنەیەك خۆی زیت دەکاتەوە لە هەموو ئیسلامیەکان دەڵێت: گوتاری سیاسی ئێوە تەنها بۆ دەسەڵاتە، هەرچەندە گەیشتن بە دەسەڵات ئەرکێکی پیرۆزە، بەڵام پیرۆزیەکەی لەوەدایە لە رێگای دەسەڵاتەوە خەڵکی ناو دەوڵەتەکەت بەروە بەهەشت بەری، نەك رەفاهیەت، چونکە ئیسلام بەدوای رەفاهیەت و طەرفدا ناگەرێت، بەڵکو بەدوای سەعادەت واتا خۆشی دڵ و دەرون و جوانی کۆمەڵگا دەگەرێت، هەرچەندە من ووشەیەکم دەست نەکەوت لە زمانی کوردیدا جیاوازی لە نێوان (طەرەف)(طرف) و (سەعادەت)(سعادە) بکات.
لێرەوە دەمەوێت ئەوە بە خوێنەر بڵێم: کە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسلامی بە قسە نابێت،بەڵکو پێویستی بەو گوتاری سیاسیە ئیسلامیە کە پەیوەستت دەکاتەوە بە خوای گەورەو لەسەر رێبازی پێغەمبەر(صلی للە علیەوسلم) تاخۆشنودی دنیا قیامەتت بۆ دەسەتەبەر بکات، هەرکات ئەم بیرە لە مێشکی موسڵماندا روا، ئەوکات ئاسانە گەیشتن بەدەسەڵات و بەروە سەرکەوتن تەمکینن هەنگاو بنێن.
گووتاری سیاسی ئیسلامی چیە ؟
بریتی یە لە ئازادکردنی مرۆڤ لەو هەموو کۆت و پەیوەندانەی کەبۆی دائەنرێت لە هەموو ڕەهەندەکانی ژیان ، واتە لە ڕووی ئابووری ، ڕامیاری ، فیکری ، لە هەموو فەرهەنگەکانی دیکە کە هەن لە ژیاندا، مرۆڤ تیایدا ئازادبێ وە وازلە بەندایەتی هەمووشتێك بهێنێ تا کەسێکی یەکتاپەرستی لێدەربچێت، ئەمەش پرۆژەی گووتاری سیاسی ئیسلامیە کەدەکەوێتە بەردەم خەڵکی، بەواتەیەکیت ( تەنها بەندایەتی بۆ خوای تاك وتەنها بێت، و پەیوەست بێت بە شەرحی خواو پێغەمبەرەکەیەوە صلی اللە علیەوسلم ) .
بۆیە کاتێك پێغەمبەری خوا ( علیە الصلاة والسلام) وویستی تەشریف بەرێت بۆ (عێراق ) بۆ ناو (بەنی شیبان) یەکەم گوتاری سیاسی پێغەمبەری خۆی ئاشکرا کرد ( مثنی کوڕی حارث شیبانی) خوێندنەوەی بۆ گوتاری سیاسی پێغەمبەر بریتی بوو لەوەی وەڵامی داوە : (وإني أرى أن هذا الأمر مما تكرهه الملوك. أي أن هذا الإسلام الذي يعبد الناس جميعًا لإله واحد، وينزع الحاكمية من أيدي الملوك ويعطيها لله الواحد الأحد، هذا أمر تكرهه الملوك، إلا من رحم اللهُ. وصدق ) . واتە: (ئەمەی کە تۆ هێناوتە ئەی محمد هەرچی مەلیکەکانە ڕقیان لێیە، بە هۆکاری ئەوەی ئەم ئاینە تەنها سەر بۆ یەك خوا نەوی دەکات سەر بۆ کەسی تر نەوەی ناکات ) .
گوتاری سیاسیەکەی پێغەمبەر (علیە الصلاة والسلام ) مەبەستی ئەوە بوو لەمەودوا مرۆڤەکان ئازادن بەندایەتی بۆ مرۆڤەکان ناکەن و دەبنە بەندەی خوای موتەعال.
پاشان زۆر گرنگە کەسێك کە وەکو سەرۆکەکە ئێمەیە خۆی ئەکات بەخاوەنی بنەماڵەیەکی کیسرا ئاسا ، بەهەڵبژاردنی دەنگی خەڵکێكی تر بەرزبوەتەوە و گوایە دەنگی زۆرینەی بەدەست هێناوە ، ئەمەش لای هەمووان زانراوە خوای گەورە باسی زۆرینە دەکات بە ( بە سەرلێشێوا ) باسیان لێوە دەکات ، مەنهەجی دیموکراسی لەناو ئیسلامدا بەمنهەجی (سەرلێشێواوی گومڕایە ئەگەر لەسەر ڕای زۆرینەی خەڵکی بێت) خوای گەورە ئاماژە بەوە دەکات لە قورئاندا.. دەفەرومێت ( وَإِن تُطِعْ أَكْثَرَ مَن فِي الأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ اللّهِ إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ ) . 
خۆ ئه‌گه‌ر فه‌رمانبه‌ردارو ملکه‌چی زۆربه‌ی خه‌ڵکی سه‌ر زه‌وی بیت ئه‌وه‌ له‌ ڕێبازی خوا وێڵت ده‌که‌ن (چونکه‌ زۆربه‌ی ئه‌و خه‌ڵکه‌) هه‌ر شوێنی گومان ده‌که‌ون و(به‌شتی پڕوپووچ بڕوا ده‌که‌ن)، ئه‌وانه‌ هه‌ر درۆو نادروستی هه‌ڵده‌به‌ستن. واللە اعلم .
چونکە بەگشتی خەڵك دوای سیاسەتی کەسانێک دەکەون کە بەروە شەهەوت بیانبات، پاشان ئەو کەسانە چەواشەیان دەکەن، بۆیە خوای موتەعال دەفەرموێت ) قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ ﴿١﴾ مَلِكِ النَّاسِ ﴿٢﴾ إِلَـٰهِ النَّاسِ ﴿٣﴾…  
 واتە : ( ئەی محمد ) صلی اللە علیە وسلم، ئەی ئیماندار بڵێ پەنا دەگرم بە پەروەردگاری خەڵکی، پادشای خەڵکی ، بەخوای خەڵکی .. .
ئەم شەڕەی کە لە ئەم ئیسلامە هاتوەتە خوارێ گوتاری سیاسیەکەی بەرامبەر هەموو مەلیك و دەسەڵاتدارەکانە کەئەیانەوێ خەڵکێك پێ بگەیەنن و عیبادەتی ئەوان نەکەن، بۆیە ( عمر کوڕی خطاب ) خوا لێ ی ڕازی بێت ، لەباسی گوتاری سیاسی دەسەڵاتی خیلافەتی خۆیدا ئەیەوێ بیگەیەبێ بە ( عەمری کوڕی عاص ) لە میسر کە گوتاری سیاسی لەدەوڵەتی ئیسلامیدا ئەوەیە دەڵێ( منذ متی استبعدتم الناس وقد ولدتهم امهاتهم احرارا) چۆن ئێوە خەڵکانێك بکەن بە کۆیلە بەندەی خۆتان لەکاتێکدا منداڵ لە دایکیانەوە بە ئازادی لە دایك دەبن.
سەیری ئەم گوتارە سیاسیە جوانانە بکەن کە ئیسلام بەکاریان دەهێنێ بەرامبەر هەموو جیهان ، لە سەدەی ڕابوردا لە دەستوری ئەمریکادا نوسراوە مرۆڤ بەئازادی لەدایك بووە.
لێرەدا ووتەیەکی (ربیعە کوڕی عامر )کە چوو لەگەڵ ( ڕۆستەما ( کەوتنە قسەکردن ووتیان دەزانین کە دەوڵەتی ئیسلامیان هەیە ، بەڵام گوتاری سیاسی ئیسلام چ چیە؟
لقد ابتعثنا الله لنخرج العباد من عبادة العباد إلى عبادة رب العباد، ومن جوْر الأديان إلى عدل الإسلام، ومن ضيق الدنيا إلى سَعة الدنيا والآخرة
بەم شێوە باسی گوتاری سیاسی دەکات دەفەرموێت: خوای گەورە ناردوینی بۆ ئەوەی خەڵکی لە کۆیلایەتی خەڵکی ترەوە(دەسەڵاتداران) دەربهێنین بۆ بەندایەتی خوای موتەعال لە زەبرو زەنگی ئاینەکانی دەستکردی مرۆڤ بۆ داد پەروەری ئیسلام، لە بچوکی ئەم دنیا بەوە دید فروانیو بەروە ژیانێکی خۆشی ئەم دنیاو پاشان رۆژی دوای.
ڕۆستەم یەکێکە لەوکەسانەی کە سیستەم و دەسەڵاتێکی کیسرای دروست کردووە کە پێغەمبەری خوا ( علیە الصلاة والسلام ) ئەفەرموێت پێشتر ئومەتەکەتان لەژێر سایەی فارس و ڕۆما بوو، کەئەمەش فەرمودەی پێغەمبەر بووە لە صحیحی بخاریدا هاتووە.
لەبەرئەوەی شوێن کەوتووی ئەوان بون گوتاری سیاسی وائەکات دەسەڵاتدار دروست بکات، دەسەڵاتداریش لەدەسەڵاتەکەی خۆی بەرزبوەوەو زیادەرەوی کرد دەبێتە فرعون ، پاشان داوای خوایەتی دەکات ئەمەش قوناغێکە.. دەبێت هەموو دەسەڵاتێکی بێ دین پێیدا تێپەڕێت.
سیستەمی فرعونیەتی هەر ماون کاتێك کە ژیاری فیرعەونەکان هەبوون خەڵکانێك پێیان وایە کە سیدنا موسا(علیەالسلام) داوای چاکسازی کرد وەك ئۆپۆزیسۆن ،پاشان بە ووتەی ئەو نەکراو دژایەتی کرا و فرعەونی تیا نوقمی ئاو بوو.. ئیتر فرعون نەما! بەڵام لەڕاستیدا ماوە پێغەمبەر (علیە الصلاة والسلام ) ئەفەرموێ ( فرعونی ئەم ئومەتە، لەکاتی کوشتنی ئەبو جهل دا ئەفەرموێ ئەبو جەهلە ) واتە فرعونەکان بەردەوامن، هەموو گەلێك فەیرعەونی تایبەتی خۆی هەیە.
فرعونیش بەمانای زاراوەی ئیسلامی کەهاتووە ماناکەی: ئەوە دەگەیەنێت کە دەسەڵاتدارێك داوای خوایەتی بکا و خەڵك بیپەرستێ.
هەربۆیە لێرەدا گوتاری سیاسی ئیسلامی لەسەرەتاوە بۆ ئازادکردنی مرۆڤەکان ئەفەرموێت ( لیخرج العباد من العبادة العباد الی العبادة ربە العباد ومن جور الادیان الی عدل الاسلام) .
واتە: هاتووین خەڵکی دەربکەینە دەرەوە لە بەندەی بەندەکان. 
گوتاری ئاینی شیاوە؟
ـــــــــــــــــــــــــــــــ
گوتاری سیاسی ئاینی ئەم ناوە هەرچەندە هەندێك زانا نایانەوێ ناوی بنێین گوتاری سیاسی ئاینی، دەڵێن گوتاری سوڵتانی ئیسلامی واتە گوتاری شێوەی دەسەڵاتی خەلیفە لە خیلافەتی ئیسلامی، بەڵام جوانترو شیاوتر ئەوەیە کە ئێستا مفهومەکە گشتی بۆئەوەی خەڵکی بە گشتی لەهەموو ئەدەبیاتەکان لێی تێدەگەن گوتاری سیاسی ئیسلامی بەکاربهێنین ئەگەر ناوی گوتاری ئاینی بێت دەبێت پێناسەی ئاینیش بکەین..
جۆری ئاین بۆ نموونە / پەرستشی بت نابێتە دین، چونکە شتێکە خەڵك دای ئەتاشێ شوێن کەوتنی ئەفکار نابێتە ئاین ، پەرستش بەومانایەی خەڵکێك ئەیناسێ و ئەیزانێ وەکو دینی ئیسلامی…بەڵام مفهومی دین بەگشتی هەرشتێك کە پەرستشی تیاکرد ، هەرشتێك خۆشەویستی لە خۆشەویستی خوای موتەعال زیاتر بوو پەنا بەخوای گەورە ئەمە دەبێتە دین.
بۆیە پێغەمبەری خوا ( علیە الصلاة والسلام ) کاتێك کە قورەیشەکان دێن بۆلای پێی دەڵێن تۆ ساڵێك خواکەی ئیمە بپەرستە و ئێمەش ساڵێك خواکەی تۆ دەپەرستین کەخوای گەورە دەفەرموێ(لَكُمْ دِينُكُمْ وَلِيَ دِينِ )  
واتە : کەواتە دینی خۆتان بۆ خۆتان و دینی خۆم بۆ خۆم.
خۆ ئاینی ئەوان ئەوە نیە ئیعترافی پێ بکرێ، بەڵام هەرشتێك پەرستراوی تیا بوو خۆشەویستیەکەی چووە پەنای خۆشەویستی خوای موتەعالەوە ئەوا بەدین حساب دەکرێ و مرۆڤەکان لە ئیسلام دەچنە دەرەوە دەچنە خانەیەکی دیکەوە کە خانەی پەرستشی شتێکی کەیە. 

ئەم  باسەی کە کردم  تا ئێستا باسی دیواری یەکەمی سیستەمی ئیسلامیم کردوە ئەویش ئیمانە..
چاوەڕوان بن ماویەتی

به‌روار: 18/05/2015
بینین: 2202